*JUA AINA NNE ZA KABILA LA WASUKUMA*

Vijana wa  Kisukuma wakichunga mifugo yao


 
*JUA AINA NNE ZA KABILA LA WASUKUMA*

AINA ZA WASUKUMA NA KISUKUMA
Lugha ya kisukuma ina lahaja kuu nne; *ginantuzu,* *ginang'weli,* *ginangw'agala* na *gidakama*. Vivyo hivyo, Wasukuma wamegawanyika katika *misingi  ya lahaja za lugha ya kisukuma.*

1.
*Bhadakama*. Hawa wanapatikana sehemu za mji wa Shinyanga, sehemu za Gahama na sehemu za Igunga na Nzega. Kwa idadi, hawa ndiyo Wasukuma wachache sana. Ni watu wenye aibu, wakimya mno... wana muingiliano na utamaduni wa Wanyamwezi. Pengine hawa ndiyo Wasukuma masikini kuliko aina yoyote ya Wasukuma!

2.
*Bhanang'weli.*
Hawa ni Wasukuma wenyeji wa mikoa ya Mwanza, Geita, na kusini - Magharibi mwa Mkoa wa SIMIYU. Kiidadi, hawa ndiyo Wasukuma wengi sana... katika ongea yao, wana matumizi mengi ya 'shi'  kwa mfano, shikolo, shiliwa. Pia hawatumii 'ng'wadila' katika salamu za jioni. Wao hutumia 'gawiza' au 'dillo gawiza'  Kwa sababu wanaishi katika strategic areas, wana muingiliano na watu wa makabila mbalimbali. Au tuseme wamemezwa na watu wa kuja. Ukienda Geita wenyeji hawaonekani, labda kukimbiza daladala za baiskeli. Mwanza ndiyo usiseme kabisa.

3.
*Bhanang'wagalla*.
Hawa ni Wasukuma wenyeji wa Wilaya za Meatu, Kishapu na Maswa na sehemu za Igunga. Ukikutana nao ni rahisi mno kuwasikia wakisema, 'yombaga bhahebhu', ong'wawiya, kaaa, aghayaa... ni nadra sana kuwasikia wakisalimia, 'ng'wadila' Wao hufupisha, 'dilla mayu' au dilla bhabha. Majina ya maeneo mengi huanza na Ng'wa. Kwa mfano, ng'wabagimu, ng'wajidalala, ng'wanhuzi... Utajiri wao uko kwenye mifugo.
Vijana wa huko hulizika mapema. Kwa mfano, kama mavuno ya matobholwa, karanga, alizeti na pamba ni mazuri, vijana wa maeneo haya hushinda kwenye ngoma za jadi. Hawajui kusaka ridhiki nje ya maeneo yao, utafikiri wako kisiwani. Wanaotoka nje ya maeneo yao ni wafugaji tu. Wanawake wa huko hupenda kuvaa shanga kiunoni na shingoni ingawa sio wajuzi wa mambo ya Tanga. Wavulana nao huvaa miguuni. Soko la wasichana liko juu sana. Pengine huu ukanda, hasa Meatu, ndiyo unaongoza kwa kutoa mahari kubwa Tanzania nzima.

4.
*Bhanantuzu /Wanyantuzu*
Hawa ni Wasukuma wenyeji wa Wilaya za Bariadi na Itilima. Hawa ndiyo Wasukuma waliotapakaa kila kona ya nchi hii. Na pengine bila ya hawa kabila la Wasukuma
lisingejulikana kwa namna hii. Kisukuma chao hakina 'shi' bali hutumia 'si'  kwa mfano, sikolo, siliwa....Jamaa hawa wanajua kuchakalika kutafuta mali. Hawaogopi kitu, hawaogopi mtu. Jamaa hawa ndiyo Wasukuma pekee wanaothubutu kwenda kupora ng'ombe za Wamasaai. Ni Wasukuma wenye dharau na mikogo mingi. Kama unasikia watu wanaopenda utani na masihara, basi hawa ni kiboko. Si unamjua  Danni Makanga? Mambo ya ujanja ujanja na upigaji dili, hapa ndipo penyewe. We mwangalie Chenge tu, au hata Cheyo au hata Mbunge Njaru. Utanipa jibu. Wanaume wa huko hupenda kuoa wake weupe. Kama sio mweupe basi awe na sifa za ziada. Michepuko kwa mwanaume ni kitu cha kawaida
     *Ngwabeja bakoi* Asanteni.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

UNAMKUMBUKA AMINA CHIFUPA WA MPAKANJIAA.

Image
Leo ni Miaka Mitano ya Kumbukumbu ya Kifo cha Amina Chifupa Mpakanjia Ilikuwa June 26.2007 tulipompoteza Mh. Amina Chifupa Mpakanjia. Ikiwa pia ni siku ya upigaji vita matumizi ya madawa ya kulevya. Amina leo ametimiza Miaka Mitano sasa tangu alipotutoka na ataendelea kukumbukwa kwa ucheshi wake, mbwembwe zake katika utangazaji wake kupitia kipindi cha Chuchuchu, Kwa raha zetu, Bambataa na Leo tena katika Redio ya Clouds FM. Mpaka anakumbwa na mauti alikuwa Mbunge wa Viti Maalum kupitia Chama Cha Mapinduzi (CCM).Watanzania wataendelea kumuenzi na  atakumbukwa kwa vita yake dhidi ya wauzaji wa dawa ya kulevya. Wakati leo tukimkumbuka Bi. Amina Chifupa, serikali nayo inaadhimisha Siku ya Kupambana na Dawa za kulenya Nchini.                                            Pumzika kwa Amani Amina Chifupa! Chini ni picha za baadhi ya matukio mbalimbali ambayo Amina chifupa aliweza kushikiriki wakati wa Uhai wake. Picha Hizi zilipigwa enzi hizo Amina Chifupa alipenda mich
Read more

Je, wajua kwamba Australia ni bara, nchi na kisiwa?

Image
 Kangaroo hupatikana Australia pekee  Miamba Bahari ya Australia ni mikubwa kuliko yote Duniani na kivutio kwa watalii  Ramani ya Australia Robo tatu ya Waustralia wanaishi katika majiji makubwa na maeneo ya pwani. Fukwe pia ni sehemu za utambulisho wa Australia SAYARI tuishimo yaani dunia ina mabara saba, ambayo tukianzia kwa mtiririko wa bara kubwa hadi dogo ni Asia, Afrika, Amerika Kaskazini, Amerika Kusini, Ulaya, Antarctica na Australia Mbali ya mabara hayo ambayo Antartica ni pekee lisilokaliwa na watu kutokana na kufunikwa na barafu kwa asilimia 89, dunia ina nchi huru kati ya 180 na 195 huku ikiwa na mamia kwa maelfu ya visiwa. Katika makundi hayo matatu, Australia ni pekee duniani iliyobeba sifa zote tatu yaani bara, nchi na kisiwa, kwani nyingi zimeishia kuwa na sifa moja au mbili yaani nchi na au kisiwa. Australia ni bara dogo kuliko yote duniani, lakini pia kisiwa kikubwa kuliko vyote katika sayari hii. Mbali ya sifa hizo mbili pia ni
Read more

KADA MGEJA AHUDHURIA MAZIKO YA MAMA MZAZI WA MWANDISHI MWANDAMIZI WA HABARI KAHAMA

Image
Mwenyekiti wa Taasisi ya Mzalendo Foundation na aliyewahi kuwa Mwenyekiti wa CCM Mkoa wa Shinyanga, Hamis Mgeja (mwenye kibaghalashia), ameungana na familia ya mwandishi mwandamizi wa habari, Mohab Dominick, katika maziko ya mama yake mzazi, Tekra Limi, aliyefariki dunia akiwa na umri wa miaka 91. Maziko hayo yalifanyika katika makaburi ya Kanisa Katoliki Mbulu, katika Manispaa ya Kahama, mkoani Shinyanga. Viongozi mbalimbali wa chama na serikali walihudhuria tukio hilo, wakitoa heshima zao za mwisho kwa marehemu na pole kwa familia iliyoachwa. Akizungumza katika maziko hayo, Mgeja alitoa neno la faraja kwa familia ya Mohab Dominick, akiwatia moyo kuwa Bwana ametoa na Bwana ametwaa, jina lake lihimidiwe.Alisema kuwa ingawa ni kipindi kigumu, wanapaswa kuwa na imani na kumshukuru Mungu kwa kila jambo. Mwenyekiti wa Taasisi ya Mzalendo Foundation na aliyewahi kuwa Mwenyekiti wa CCM Mkoa wa Shinyanga, Hamis Mgeja,  \ameungana na familia ya mwandishi mwandamizi wa habari, Mohab Dominick, k
Read more